Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinde Yapılan Değişiklikler

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nin (“Yönetmelik”) nihai amacı, reklamcılık ile ilgili faaliyetleri ve bu faaliyetleri uygulayan kişilerin uyması gereken ilkeleri düzenleyerek haksız ticari uygulamaları ortadan kaldırmak ve tüketiciyi korumaktır.

Yönetmelik ilk olarak 10.01.2015 tarihinde yürürlüğe girmiş olmakla beraber birçok kez değişikliğe uğramıştır. Son yapılan değişiklik ise 01.02.2022 tarihinde yürürlüğe giren Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile gerçekleşmiştir.

Anılan değişiklik ile Yönetmelik’e hem yeni maddeler eklenmiş hem de mevcut maddeler üzerinde değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin mahiyetini ve Yönetmelik’in güncel halini aşağıda inceleyeceğiz.

1. Mevcut Düzenlemelerde Yapılan Değişiklikler

Yönetmelik’te birçok farklı konuya ilişkin değişiklik yapılmış olup bu değişikliklerin hepsinin nihai amacı haksız ticari uygulamaları azaltarak gerek tüketicinin gerekse de satıcı ve sağlayıcıların zarar görmesini engellemektir.

a. Yönetmelik’in 5. maddesi

Öncelikle Yönetmelik’in temel ilkeleri düzenleyen 5. maddesinden bahsedelim. Bu madde Yönetmelik’in içerik ve amacına ilişkin önemi düzenlemeleri ihtiva etmektedir

İlgili maddede reklamcılık faaliyetlerini gerçekleştiren kişi ve kuruluşların bu faaliyetleri sırasında uyması ve dikkat etmesi gereken noktaların altı çizilerek reklamların barındırması gereken bazı özelliklere ilişkin temel ilkeler belirlenmiştir. Bu ilkeler güncel olarak şu şekildedir:

Genel ahlak kurallarına aykırı ifade ya da görüntüler içeremez.
Kamu sağlığını bozucu nitelikte olamaz.
Kamu düzenini bozan, şiddet hareketleri ile yasadışı veya kınanacak davranışlara yol açan, göz yuman, bu davranışları özendiren veya destekleyen unsurlar içeremez.
Hasta, çocuk, yaşlı ve engellileri istismar edici ifade ya da görüntüler içeremez.
Dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri özelliklere yönelik kötüleme, istismar, önyargı veya ayrımcılık içeremez.
İnsan onuru ve kişilik haklarını zedeleyici biçimde yapılamaz.
Önceden izin alınmadan, hiç kimsenin özel ya da sosyal yaşamına dair ifade veya görüntüler içeremez; reklamlarda o kişiye atıfta bulunulamaz, kişinin özel mülkü, ilgili ürüne ya da organizasyona verilmiş kişisel onay etkisi oluşturacak şekilde görüntülenemez veya belirtilemez.
Tüketicilerin korkularını ve batıl inançlarını istismar edemez.
Toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde; hastalık, yaralanma ve benzeri bir durumla ilgili ifade ya da görüntüler içeremez.
Güvenlik kurallarının gözetilmediği ve güvenlik açısından tehlike oluşturabilecek uygulama ve durumlarla ilgili hiçbir sunum ya da tanımlama içeremez.
Önceden bu ilkelere ek olarak anılan maddenin (ğ) bendinde “Hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez.” ilkesi de mevcut idi. Ancak yapılan son değişiklikle bu bent kaldırıldı. Artık reklam içeriklerinde hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ve görüntüler bulunması mümkün hale getirilmiştir.

Görüldüğü üzere bu değişiklikle reklamlar için getirilen sınırlardan bir tanesi kaldırılarak reklamların içerik alanı genişletilmektedir.

b. Yönetmelik’in 13. maddesi

Yönetmelik’in 13. maddesi “Fiyat Bilgisi İçeren Reklamlar” başlığı altında düzenlenmiştir. Toplamda 9 fıkradan oluşan maddeye değişiklikle bir fıkra daha eklenerek 10 fıkraya çıkarılmıştır. Maddenin düzenlenme amacı tüketiciye fiyat bilgisi veren reklamları düzenleyerek yanlış ve eksik bilgi verilmesinin bu itibarla tüketicinin yanıltılmasının önüne geçmektir.

Maddeye göre reklamlar aracılığıyla tüketici bilgisine sunulan fiyatın tüm vergiler dahil haliyle reklamda yer alması gereklidir. Eğer tüketicinin yaş, cinsiyet vb. durumlarından kaynaklanan bir vergi, resim, harç hesaplanamıyorsa bunların fiyata dahil olmadığı açıkça belirtilmelidir.

Yurtiçinde üretilen ve yurtiçinde satışı yapılacak mal ve hizmetlerin fiyatı reklamlarda “TL” veya “Türk Lirası” olarak belirtmelidir. Yurtdışına yönelik paket tur, eğitim, ulaşım ve konaklama hizmetleri dışındaki reklamlar yine yukarıda bahsedildiği gibi ulusal para birimi üzerinden belirtilmelidir.

Mal veya hizmetin fiyatında bir süre veya stok sınırı var ise bu husus da reklamda açıkça belirtilmelidir. Taksit tutarı da içeren reklamlarda taksit sayısı, taksit tutarı ve mal ve hizmetin toplam fiyatı mutlaka okunabilecek şekilde ya da sesli olarak yer almalıdır.

Kargo vb. giderler gibi mal ve hizmetin tesliminden doğan giderleri tüketici karşılayacaksa bu husus yine reklamda açıkça belirtilmelidir.

Mal veya hizmetin fiyatının başka bir mal veya hizmete bağlı olduğu durumlarda tüketicinin mal veya hizmete reklamda belirtilen fiyatta sahip olması için gereken şartlara da detaylıca yer verilmesi gerekmektedir. Ayrıca, reklamda bahsi geçen mal veya hizmetin belirli şartları sağlamak koşuluyla bedelsiz olarak verileceği taahhüt ediliyorsa aynı reklamda bu şartların ne olduğu, nasıl yerine getirileceği gibi detaylara da yer verilmelidir.

Tüm bu bahsedilen düzenlemelere yeni değişiklikle bir düzenleme daha eklenmiştir. Bu düzenleme kişiselleştirilmiş fiyat ile ilgili bir düzenlemedir. Tüketicinin bir mal veya hizmeti satın alma davranışı ve diğer kişisel verileri analiz edilerek sunulan fiyat kişiselleştirilmiş fiyat anlamına gelmektedir. Tüketiciye kişiselleştirilmiş fiyat sunulması halinde güncel satış fiyatı, konuya ilişkin bilgi ve kişiselleştirilmiş fiyata aynı anda yer verilmelidir.

c. Yönetmelik’in 14. maddesi

İndirimli satış reklamlarını düzenleyen 14. maddede ise tüketicinin menfaati göz önüne alınarak yeni düzenlemeler yapılmıştır.

İndirim konusunda yapılacak reklamlara ilişkin yapılan bir düzenleme uyarınca, indirim yapılmış bir mal veya hizmete ilişkin indirimi gösteren yazılı, görsel veya sesli herhangi bir ibarenin yer aldığı reklamlarda, indirimden önceki fiyat, indirimin uygulanacağı süre ve indirim yapılan ürünün miktarı (sınırlıysa) belirtilmelidir.

Yine söz konusu reklamların tüketiciyi yanıltacak şekilde veya indirimin olduğundan fazla sanılmasına mahal verecek şekilde olmaması gerektiği de yapılan değişiklik ile hüküm altına alınmıştır.

Yapılan yeni düzenlemelerden birisi de indirimden önceki fiyatın neye göre tespit edileceği hususuna ilişkindir. Reklamda gösterilecek indirimden önceki fiyat tespit edilirken indirimin uygulandığı tarihten önceki 30 gün içinde uygulanan en düşük fiyat baz alınacaktır. Ayrıca meyve, sebze gibi çabuk bozulabilen mallara ilişkin reklamlarda indirimin miktarı veya oranı hesaplanırken indirimli fiyattan bir önceki fiyat baz alınacaktır. İndirimden önceki fiyata ilişkin ispat külfeti reklam verene aittir.

d. Yönetmelik’in 25. maddesi

Finansal hizmetlere ilişkin reklamlar hakkında değişiklikler içeren 25. maddeye göre faiz ve kar payı oranlarının bulunduğu reklamlarda oranlar doğru belirtilmeli ve vade sonunda elde edilecek toplam tutarı etkileyecek koşullar açıklanmalıdır.

Kredi hizmetlerine ilişkin reklamlarda faiz ve kar payı oranlarına yer veriliyorsa kredinin toplam maliyetinin aylık ve yıllık yüzde değeri açık bir şekilde belirtilmelidir. Kredinin türü ve vadesi, istenilen teminatlar, aranan koşullar, geri ödeme şartları huşularında tüketicilerin yanıltılması anılan madde düzenlemesiyle yasaklanmıştır.

Kredi hizmetleriyle faiz ve kar payına ilişkin reklamlar hakkındaki düzenlemelere yapılan değişiklik ile bağlı kredi içeren reklamlar hakkında da yeni bir düzenleme getirilmiştir. Düzenlemeye göre bir mal veya hizmetin bağlı kredi ile satışa sunulduğu bir reklama konu oluyorsa kredi vadesi, faiz oranı, tüketiciye toplam maliyetinin aylık ve yıllık yüzde değerine, geri ödeme koşullarına reklamda ya da bir bağlantı veya uyarı işareti ile tüketicileri yönlendirerek detaylı bilgiye sahip olabileceği bir internet sitesi veya açılır ekranda yer verilmektedir.

e. Yönetmelik’in 26. maddesi

Bu madde reklama ilişkin özel düzenlemesi bulunan mal veya hizmetlere ilişkin bir düzenleme içermektedir. İlaçlar, beşeri tıbbi ürünler, tıbbi cihazlar, sağlık hizmetleri, gıdalar, takviye edici gıdalar, kozmetik ve temizlik ürünleri, biyosidal ürünler, tütün mamulleri ve alkollü içkiler ile ilgili reklamlar için özel düzenleme bulunmaktadır. Söz konusu mal veya hizmetlerle ilgili reklamlar da sadece ilgili mevzuata uygun değil Yönetmelik’e de uygun olmalıdır.

f. Yönetmelik’in 35. maddesi

Maddenin birinci fıkrası yönetmelik hükümlerini gümrük ve ticaret bakanı yürütür diyordu. Belirtelim ki gümrük ve ticaret bakanının yeni adından gümrük kaldırılmış ve sadece Ticaret Bakanı yapılmıştır.

2. Mevcut düzenlemelere eklenen düzenlemeler

Yönetmelikte bulunan mevcut düzenlemelere bazı yeni düzenlemeler eklenmiştir. Bu düzenlemeler “Sıralama Uygulamaları” başlığı altında düzenlenen madde 28/A, “Tüketici değerlendirmeleri” başlığı altında düzenlenen madde 28/B, “Tüketici şikayetlerinin yayınlanmasına ilişkin uygulamalar” başlığı altında düzenlenen madde 28/C ve “Kılavuzların Hazırlanması” başlığı altındaki ek madde 1’den oluşmaktadır.

a. Madde 28/A

Madde internet ortamında yapılan satışlara yönelik olarak düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre internet ortamında satışa sunulan bir mal veya hizmetin fiyat, nitelik vb. hususlarda karşılaştırma yapılarak sıralanıyorsa sıralamanın hangi ölçütlere göre yapıldığını açıklayan bir bilgiye aynı alanda yer verilmelidir. Eğer aynı alanda yer verilmiyorsa bir bağlantı ya da uyarı işareti oluşturulmalıdır ve tüketicilerin ayrıntılı bilgi alabilmesi sağlanmalıdır.

Ayrıca, gösterilen sıralama sonuçları reklam, sponsorluk vb. anlaşmalara dayanıyorsa söz konusu sıralama sonuçlarında reklam ibaresine yer verilmesi zorunlu olacaktır.

Bu düzenlemenin amacı tüketiciyi çıkan sıralama sonuçları hususunda aydınlatmak, yanlış anlaşılmalar sonucu oluşabilecek mağduriyetlere mahal vermemektir.

b. Madde 28/B

Tüketici değerlendirmeleri başlığı altında düzenlenen Yönetmelik’e yeni eklenen madde 28/B de madde 28/A gibi internet ortamına yönelik olarak düzenlenmiştir. Düzenlemeye göre internet ortamı üzerinden satıcı/sağlayıcılar ya da satıcı/sağlayıcılar adına mesafeli sözleşme kurulmasına aracılık eden hizmet sağlayıcıları tarafından tüketicilerin mal ve hizmete ilişkin değerlendirme yapmasına izin veriliyorsa bu değerlendirmeleri sadece mal ve hizmeti satın alan tüketiciler yapabilecektir. Örneğin bir online alışveriş sitesi üzerinden satışı yapılan ürünlerle ilgili sadece o ürünü satın alan kişiler yorum yapabilecek veya puan verebilecektir.

Tüketicilerin yaptığı değerlendirmeler belirli esas ve kurallara uygun olması halinde yayınlanır. Bu esas ve kurallar değerlendirmelerin yayınlandığı alanda ya da bir bağlantı veya uyarı işareti ile tüketici konuyla ilgili sayfaya yönlendirilmelidir.

Tüketicilerin değerlendirmesi yayınlanmaya uygun bulunmaz ise bu husus tüketiciye bildirilmelidir.

Değerlendirmenin olumlu veya olumsuz olmasına göre bir ayrım yapılmaksızın esas ve kurallara uygun olan değerlendirmeler en az 1 yıl süreyle yayınlanmalıdır. Tüketici değerlendirmelerinin sıralaması objektif ölçütlere göre olmalıdır. Örneğin, tarih, değerlendirme notu, satıcı gibi ölçütler olmalıdır.

Değerlendirme bir tüketici mağduriyeti içeriyorsa, konuyla ilgili mağduriyetin satıcı/sağlayıcı tarafından giderilmesi halinde tüketici ya da satıcı/sağlayıcının bu durumu bildirmesiyle gerekli doğrulama yapılır ve mağduriyeti içeren değerlendirmeyle aynı yerde yayınlanacaktır.

Belirtelim ki, bir mal veya hizmetin satışını arttırmak, pazarlamasını yapmak gibi sebeplerle o mal ve hizmet hakkında olumlu yorumların yapılacağı bir anlaşma ne gerçek kişilerle ne tüzel kişilerle yapılamayacaktır.

Bu düzenleme oldukça önemli bir düzenlemedir. Nitekim bu düzenlemeyle hem tüketicilerin kolaylıkla yanıltılabilmesinin hem de satıcıların piyasadaki rakipleri satıcı hakkında kasten olumsuz yorum yaparak satıcının lekelenmesinin önüne geçilmiştir

c. Madde 28/C

İnternet ortamında bulunan şikayet platformlarının Yönetmelik’e yeni eklenen madde 28/B’deki yükümlülüklerine ek olarak bu maddeyle de bazı yükümlülükler eklenmiştir.

Hakkında değerlendirme yapılan satıcı/sağlayıcılara değerlendirmenin yayınlanmasından önce cevap verme haklarını kullanabilmeleri için 72 saat verilir. Değerlendirmeler bu süre dolmadan önce veya gerçeği yansıtmadığının anlaşılması halinde yayınlanmayacaktır.

Değerlendirmeye ilişkin açıklama yapma hakkını kullanacak olan satıcı/sağlayıcılara şikayet platformu tarafından etkin bir iletişim yöntemi sağlanmalıdır. Bu etkin iletişim yöntemi ücret, platforma üyelik gibi koşullar içermemelidir.

Kanımızca, satıcı lehine olan bu düzenleme tüketici ve satıcı arasındaki menfaat dengesini gözeten oldukça makul bir düzenlemedir.

d. Ek Madde 1

“Kılavuzların hazırlanması” başlığı altında düzenlenen ve Yönetmelik’e ek madde 1 olarak eklenen bu madde Reklam Kuruluna bir yükümlülük yüklemektedir.

Düzenlemeye göre reklam kurulu ticari reklam ve haksız ticari uygulamalara karşı tüketici koruma amaçlı bir kılavuz hazırlayacaktır ve bu kılavuz Ticaret Bakanlığının internet sitesinde yayınlanacaktır. Hazırlanan kılavuz hükümleri ise Yönetmelik ile beraber uygulanacaktır.

3. Sonuç

Yönetmelik’te yapılan değişiklikler Yönetmelik’i güçlendirmeye ve menfaat dengesini sağlamaya elverişli değişikliklerdir.

Yapılan değişiklik ile Yönetmelik’e yeni eklenen maddeler çoğunlukla internet ortamı üzerinden yapılan satışlara ilişkindir. Bunun yanında yapılan eklemeyle Reklam Kuruluna da önemli sorumluluklar eklenmiştir.

Yönetmelik’te mevcut olan maddeler üzerinde yapılan eklemeler ve çıkarmalar ise farklı farklı düzenlemeler ve konular içermektedir. Bununla beraber hepsinin nihai amacı sadece tüketici için değil satıcı için de hakkaniyetli bir ticari ortam yaratmaktır.

Stj. Av. Defne Koru