Türk Rekabet Hukukunda Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması

Rekabet hukuku, ekonomik faaliyetlerdeki rekabeti sağlamak ve korumak amacıyla uygulanan bir hukuk dalıdır. Türk rekabet hukuku ise, Türkiye’deki rekabetin korunması ve sağlıklı bir piyasa ortamının oluşturulması için yasalar ve düzenlemeler içermektedir. Bu düzenlemeler arasında, hâkim durumun kötüye kullanılması da yer almaktadır. Bu makalede, Türk rekabet hukukunda hâkim durumun kötüye kullanılmasıyla ilgili temel ilkeleri ve örnek olayları ele alacağız.

1. Hâkim Durum Nedir?

Hâkim durum, bir işletmenin veya bir sektörün, diğer işletmelerle rekabet etmekte avantaj sağladığı durumdur. Hâkim durumdaki bir işletme, ürün ve hizmetlerinde fiyatları belirleyebilir, rakiplerini fiyatlandırma konusunda etkileyebilir ve piyasada belirleyici bir rol oynayabilir.

2. Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması

Hâkim durumdaki bir işletmenin, rakiplerini ya da tüketicileri zararına, rekabeti engelleyecek ya da sınırlandıracak şekilde davranması, hâkim durumun kötüye kullanılması olarak adlandırılır. Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“Kanun”) 6. maddesi bu noktada önemlidir. Hâkim durumun kötüye kullanılması niteliğindeki davranışlar, Kanun kapsamında yasaklanmıştır ve işletmelerin cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalmasına neden olabilir.

3. Temel İlkeler

Türk rekabet hukukunda hâkim durumun kötüye kullanılmasıyla ilgili temel ilkeler şunlardır:

• Adil rekabet: Hâkim durumdaki bir işletme, rakipleriyle adil bir rekabet ortamı sağlamalıdır. Adil rekabet, işletmelerin ürün ve hizmetlerinde fiyatları belirleyebilecekleri, ürünlerin kalitesini artırabilecekleri ve tüketicilere daha iyi hizmet sunabilecekleri bir ortamı kapsar (Bkz. Kanun madde 4).

• Hâkim durumun korunması: Hâkim durumdaki bir işletme, piyasada belirleyici bir rol oynamaktadır ve bu nedenle, rekabeti engelleyici veya sınırlandırıcı faaliyetlerden kaçınmalıdır (Bkz. Kanun madde 6).

• Tüketicilerin korunması: Hâkim durumdaki bir işletmenin, tüketicilere zarar verecek faaliyetlerden kaçınması gerekmektedir. Tüketicilerin fiyatlar konusunda seçenekleri olmalı, ürün ve hizmet kaliteleri hakkında bilgilendirilmeli ve adil bir rekabet ortamı oluşturulmalıdır (Bkz. Kanun madde 3).

4. Örnek Olaylar

Türk rekabet hukukunda hâkim durumun kötüye kullanılmasıyla ilgili pek çok örnek olay bulunmaktadır.

• Türk Rekabet Kurulu’nun 08.04.2021 tarihli ve 21-20/248-105 sayılı kararı: Google, Türkiye’de arama motoru pazarında hâkim durumdadır. Rekabet Kanunu’nun 6. maddesi, hâkim durumda olan bir işletmenin, rekabeti bozacak şekilde hareket etmesinin yasak olduğunu belirtmektedir. Türk rekabet otoritesi, 2018 yılında Google’a yüksek bir para cezası verdi. Bunun nedeni, Google’ın diğer arama motorlarına öncelikli erişim sağlamayarak, kendi arama sonuçlarını rakiplerinin sonuçlarından önce göstermek suretiyle rekabeti bozduğu gerekçesiyle suçlanmasıydı. Ayrıca, Google’ın kendi reklam servislerine öncelik vererek rakiplerine engel olduğu da iddia edildi. Bu ihlaller sonucunda Google, yaklaşık 296 milyon TL’lik bir para cezasına çarptırıldı.

• Türk Rekabet Kurulu’nun 19.09.2018 tarihli 18-33/555-273 sayılı kararı: 2016 yılında, Türkiye Rekabet Kurumu, Google’ın Android işletim sistemi ve uygulama mağazası Google Play’deki hâkim durumunu kötüye kullanarak, rakiplerini dezavantajlı duruma düşürdüğü gerekçesiyle soruşturma başlattı. Türkiye Rekabet Kurumu, Google’ın, Android işletim sisteminin Google servisleri ile birlikte kullanılmasını zorunlu kılarak, alternatif uygulama ve servis sağlayıcılarına erişimi sınırladığını ve rekabeti bozduğunu tespit etti. Bu nedenle Google’a 2018 yılında yaklaşık 93 milyon TL para cezası verildi. Benzer şekilde, Avrupa Birliği de 2018 yılında Google’a benzer bir nedenle 4.34 milyar Euro’luk bir para cezası vermişti.

• Türk Rekabet Kurulu’nun 08.08.2018 tarihli 18-27/461-224 sayılı kararı: Enerjisa, Türkiye’deki elektrik dağıtım pazarında hâkim durumdadır. Enerjisa, bazı şebeke bağlantılarını geciktirerek, rakiplerinin işlerini engelledi ve rekabeti bozdu. Enerjisa’nın bu davranışları nedeniyle Türk Rekabet Kurumu, Enerjisa’yı hâkim durumdaki bir işletmenin rekabeti bozucu davranışlarından biri olan haksız fiyat uygulaması yapmakla suçladı. Bu davranış, Türk Rekabet Kanunu’nun 6. maddesi kapsamında yasaklanmıştır. Enerjisa, yapılan soruşturmanın ardından yaklaşık 140 milyon TL’lik bir para cezasına çarptırıldı.

• Türk Rekabet Kurulu’nun 08-65/1055-411 tarihli 19.11.2008 sayılı kararı: Türkiye’nin en büyük telekomünikasyon şirketi olan Türk Telekom, Türkiye’deki telekomünikasyon pazarında hâkim durumdadır. Türk Telekom, bazı rakiplerine özel fiyatlandırma koşulları sunarak, rekabeti bozdu. Bu davranışları nedeniyle, Türk Rekabet Kurumu, Türk Telekom’u hâkim durumdaki bir işletmenin rekabeti bozucu davranışlarından biri olan haksız fiyat uygulaması yapmakla suçladı. Bu davranış da Türk Rekabet Kanunu’nun 6. maddesi kapsamında yasaklanmıştır. Türk Telekom, yapılan soruşturmanın ardından yaklaşık 12 milyon TL’lik bir para cezasına çarptırıldı.

Bu örnekler, Türk rekabet hukukunda hâkim durumun kötüye kullanılması konusunda sık rastlanan durumlardan sadece birkaçıdır. Bu tür davranışların, rekabeti bozduğu ve diğer işletmelerin pazar paylarını azalttığı, tüketicilerin de kaliteli ve uygun fiyatlı ürünlere erişimini engellediği bilinmektedir. Dolayısıyla, Kanun’un 6. maddesi, hâkim durumda olan işletmelerin bu tür davranışlarını yasaklamaktadır. Rekabet Kurumu, bu tür davranışları tespit ederek, işletmelere para cezası uygulayabilir ve hatta davranışların sonlandırılması için hukuki yollara başvurabilir.

Bu nedenle, işletmelerin rekabeti bozucu hareketlerden kaçınması ve Kanunu hükümlerine uyması önemlidir. Ayrıca, tüketicilerin haklarını korumak için Türk Rekabet Kurumu’na şikâyette bulunmaları da mümkündür. Bu şekilde, rekabetin korunması ve adil bir pazar ortamının oluşturulması sağlanabilir.

5. Rekabet Kurulu Soruşturmaları Öncesi ve Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Rekabet Kurulu, Türkiye’de faaliyet gösteren işletmelerin rekabet hukuku çerçevesinde faaliyet göstermelerini sağlamak amacıyla kurulmuş bir kamu kurumudur. Bu çerçevede, Rekabet Kurulu’na, yerinde denetim yetkisi verilmiştir. Kurul, bu yetkisiyle, işletmelerin rekabet hukukuna uygun davrandıklarını kontrol eder. Yerinde denetimler, işletmelerin yerinde ziyaret edilerek, işletme kayıtlarının ve belgelerinin incelenmesini kapsar. Bu denetimlerle, işletmelerin rekabet hukukuna aykırı davranışlarının tespit edilmesi ve gerekli yaptırımların uygulanması amaçlanır. Rekabet Kurulu’nun yerinde denetim yetkisi, işletmelerin rekabet hukuku çerçevesinde faaliyet göstermelerini sağlamak adına önemli bir araçtır.

Türk rekabet hukuku, rekabeti sağlamak ve korumak amacıyla uygulanırken, rekabet kurumu tarafından yapılan soruşturmalar ve soruşturma süreçlerinde yapılan yerinde denetimler işletmeler için ciddi sonuçlar doğurabilir. İşletmeler, rekabet kurulu soruşturmaları öncesinde ve sırasında, rekabet hukuku düzenlemelerine uygun hareket etmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde, hâkim durumun kötüye kullanılması nedeniyle cezai yaptırımlarla karşılaşabilirler.

Rekabet hukukuna uygun hareket etmek isteyen işletmeler, aşağıdaki konulara dikkat etmelidirler:

• Rekabet hukuku düzenlemelerini takip etmek: İşletmeler, Türk rekabet hukuku düzenlemelerini sürekli takip etmeli ve iş faaliyetlerini bu düzenlemelere uygun şekilde yürütmelidir. Böylece, hâkim durumun kötüye kullanılması veya diğer ihlaller nedeniyle cezai yaptırımlarla karşılaşma risklerini azaltabilirler.

• Hâkim durum analizi yapmak: İşletmeler, hâkim durum analizi yaparak, rakipleriyle rekabet edebilecekleri ve piyasada belirleyici olabilecekleri noktaları tespit etmelidirler. Ancak, bu analizler yapılırken, rekabet hukuku düzenlemelerine uygun şekilde hareket edilmesi gerekmektedir.

• Şirket içi eğitim programları düzenlemek: İşletmeler, rekabet hukuku düzenlemeleri konusunda şirket içi eğitim programları düzenlemeli ve çalışanlarını bu konuda bilgilendirmelidir. Böylece, hukuka uygun iş faaliyetleri yürütülmesi sağlanabilir.

• İşletmenin rekabet durumunu düzenli olarak izlemek: İşletmeler, piyasadaki rekabet durumunu düzenli olarak izlemeli ve rakiplerinin faaliyetlerini takip etmelidirler. Bu sayede, hâkim durumun kötüye kullanılması veya diğer ihlaller konusunda önceden tedbir alabilirler.

• Rekabet kurumu soruşturmalarında iş birliği yapmak: İşletmeler, rekabet kurumu soruşturmaları sırasında, kurumun taleplerine tam ve doğru şekilde yanıt vermeli ve işbirliği yapmalıdırlar. Bu sayede, soruşturma sürecinde daha az sıkıntı yaşanabilir ve cezai yaptırımların en aza indirilmesi mümkün olabilir.

6. Sonuç

Türk rekabet hukuku, rekabetin sağlıklı bir şekilde işlemesi ve tüketicilerin korunması için önemlidir. Hâkim durumdaki işletmelerin, rakiplerine veya tüketicilere zarar vermeden rekabeti sağlamaları gerekmektedir. Rekabet Kurumu, hâkim durumdaki işletmelerin faaliyetlerini yakından takip etmekte ve Kurul ciddi nitelikte yaptırım uygulamaktadır. İşletmelerin, rekabet hukuku ihlallerinden kaçınmak için yasal düzenlemeleri takip etmeleri ve adil bir rekabet ortamı sağlamaları önemlidir.

Av. Oğuz Kara
(kara@oguzkara.av.tr)