Telif Nedir? Telif Koruması Nasıl İşler?

Sanatçı, bilim insanı, yazılımcı, sinemacı, şair, yazar… Eser sahibinin kimliği ne olursa olsun ürettikleri o kişiye telif hakkı vermektedir.

Peki, telif hakkı ne zaman devreye girer? Bu hak kime aittir? Bu hakkın koruması ne zaman başlar ve ne kadar sürer? İhlal halinde neler yapılabilir?

Bu yazımızda “telif” alanına kısa bir giriş yapmak ve soru&cevap şeklinde kısa bilgi vermek istiyoruz.

Telif Hakkı Nedir?

İngilizce dilinde copyright deyimine sıkça rastlarız. Esasında telif, copyright teriminin Türkçe dilindeki karşılığıdır.
Kişinin, düşünsel yani entelektüel emeği bir sanat eseri, edebi eser ürün vb. meydana getirir. Telif de meydana gelen bu entelektüel eserin kullanılması ve kopyalanmasına ilişkin onu meydana getiren kişiye sağladığı haklardır.

Hangi Ürünlerde Telif Söz Konusudur?

Sanılanın aksine, telif sadece edebi eserlere koruma sağlamakla kalmaz. Aynı zamanda müzik, fotoğraf, resim, karikatür, mimari çizimler, heykeller, sinema eserleri, yazılımlar gibi değerlerde “telif hakkı” söz konusudur.

Telif Hakkı Kime Aittir?

Telif hakkı sahibi, söz konusu fikri değeri ortaya çıkaran kişiye aittir. Örneğin; romanı yazan kişi, resmi yapan ressam, bilgisayar programını yapan yazılımcı, sinema eserinin senaristi gibi…

Bu hak, eser sahibi tarafından, başkalarına devredilebilir veya eser belli bir süreyle kullandırılabilir ya da eserin çoğaltılması için izin verilebilir.

Örneğin, yazılımcı oluşturduğu bilgisayar oyunu yazılımını bir medya şirketine satabilir; bir TV programında bir şarkının belli bir süre boyunca jenerik müziği olarak kullanılması kararlaştırılabilir; bir roman yazarı yazdığı son romanının kopyalanması için yayınevine kopyalama yetkisi verebilir.

Tüm bu durumlarda telif sözleşmesi devreye girecektir; ancak her somut olay için farklı bir mekanizma kullanılacaktır.

Telif Hakkının Koruması Ne Zaman Başlar?

Telif koruması eser ortaya çıktığı an itibariyle başlar. Asıl sorun bunu kanıtlamaktır.
Diğer bir deyişle, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında korunan eserler, eserin yaratıldığı andan başlayan doğal bir korumadan yararlanır. Eserin herhangi bir kuruma kayıt (tescil) ettirilmesine ya da onaylatılmasına gerek yoktur.
Ancak eser üzerindeki hakların korunması ve özellikle hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması amacıyla bazı işlemlerin yapılması mümkündür.

Telif Hakkı Nasıl Tescil Ettirilir?

Kişiler, haklarının ihlal edilmemesi ve ispat kolaylığı sağlanması açısından Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvurarak isteğe bağlı kayıt-tescil yaptırabilirler. Fikirler soyut halleriyle kayıt- tescil edilememekle birlikte ancak somutlaştırılıp şekillendirilmeleri (eser haline getirilmeleri) halinde kayıt –tescil edilmeleri mümkündür.

İsteğe bağlı kayıt- tescil başvurusu sonucunda, başvuru sahibine yapılan işleme ilişkin olarak esere, eser sahibine ait bilgileri içeren bir belge tanzim edilerek verilmektedir.

İsteğe bağlı kayıt- tescili yapılan eserin dava konusu olması ve mahkeme tarafından talep edilmesi halinde kayıt- tescil belgesinin bir örneği ve başvurusu sırasında sunulan belgeler Telif Hakları Genel Müdürlüğünce mahkemeye sunulmaktadır.

Bahsi geçen tescil işlemine alternatif olarak, noter tarafından düzenlenen ya da onaylanan belgelerle de eser sahibi eser üzerindeki hakkını belgeleyebilir.

Sinema Eserleri, Müzik Eserleri ve Bilgisayar Oyunları İçin Farklı Tescil Düzenlemesi Nedir?

Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkındaki Yönetmelik’in 5. maddesi gereğince, “sinema eserleri, müzik eserleri ve bilgisayar oyunlarında” kayıt-tescil zorunludur.

FSEK md. 13 uyarınca filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları ile seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonogram yapımcıları bu yapımların kayıt-tescilini yaptırmak zorundadır.

Telif Hakkının Süresi Nedir?

Telif hakkının sağladığı koruma eserin alenileşmesi ile başlamaktadır.
Telif süresi, eser sahibi yaşadığı sürece ve ölümünden sonraki 70 yıl boyunca devam etmektedir.
Koruma süresinin dolmasıyla, eser sahibinin mali hakları son bulmaktadır ve eser, eser sahibinin izni olmaksızın kullanılabilir hale gelmektedir.

Telif Hakkı İhlalinde Hangi Hukuki Başvurular Yapılabilir?

Eserin sahibinin izni olmadan çoğaltılması, değiştirilmesi, kiralanması, yayımlanması, çeşitli iletişim araçlarıyla halka arz edilmesi, başkası tarafından kendi eseriymiş gibi adlandırılması, esere ilişkin eksik veya yanıltıcı bilgi verilmesi gibi durumlarda telif hakkının ihlali söz konusu olmaktadır.

Eser sahibi bu hallerde, söz konusu ihlalin tespiti ve önlenmesi için dava açabileceği gibi uğradığı maddi-manevi zararın tazminini talep edebilir; ayrıca, savcılığa ceza şikayetinde de bulunabilecektir.

Oğuz Kara

(kara@oguzkara.av.tr)